सल्ला क्र. कृ. वि. के./ ०८ / २०२४                                                                                                 महिना : ऑगस्ट

१      . कृषिविद्या:

·      काही कारणा मुळे आपत्कालीन पिक नियोजन करावयाचे काम पडत असल्यास १५ ऑगस्ट पर्यंत तूर, सुर्यफुल,तीळ, बाजरी व त्यानंर ऑगस्ट अखेरपर्यंत सुर्यफुल किंवा एरंडी या पिकाची पेरणी करावी.

·      सोयाबीन पिका मध्ये सद्यःस्थितीत बऱ्याच जमिनीत अतिरिक्त ओलाव्याची स्थिती आहे. परिणामी  मुळांना जमिनीतील पोषणद्रव्ये शोषण्यात अडथळे येत आहेत. या सोबतच सततच्या ढगाळ वातावरणामुळे सूर्यप्रकाश अपुरा पडल्याने सोयाबीन पिकाच्या प्रकाश संश्लेषण क्रियेवर त्याचा विपरीत परिणाम झाला. परिणामी सोयाबीनची पाने पिवळी पडत आहेत. अधिक पावसामुळे ज्या शेतात पाणी साचलेले आहे, ते प्रथम बाहेर काढण्याची व्यवस्था करावी. वाफसा स्थिती आल्यावर कोळपणी करावी, यामुळे पिकाची वाढ चांगली होण्यास मदत होते, तसेच काही प्रमाणात तण नियंत्रणही होते. या व्यतिरीक्त सूक्ष्म अन्नद्रव्य ग्रेड-II ५ मि.लि. प्रति लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. आवश्यकतेनुसार पुन्हा आठ दिवसांनी दुसरी फवारणी करावी. व तसेच वाढ कमी असेल तर शेतात युरिया फेकून न देता नॉनो युरिया ( ४० मी.लि. / १० लि पाणी) किवा १९: १९: १९ (८० ग्राम/१० लि पाणी)+ सूक्ष्म अन्नद्रव्य ची फवारणी करावी.

·      सोयाबीन मध्ये शेवटची डवरणी करताना डवर्याच्या सहायाने जानकुळास नारळी दोरी गुंडाळून दोन किंवा तीन ओळी नंतर चर काढावेत. जेणेकरून पडणारे पावसाचे पाणी जनिमी मध्ये मुरेल व ओलावा टिकून राहील व तसेच पिक फुलोरा अवस्थे  मध्ये असताना डवरणी करू नये.

·      कपाशीची उघडीप पाहून वापसा येताच आंतर माशागातीचे कामे डवरणी व निंदनी करून कपाशीचे पिक तनविहरीत ठेवावे. कपाशीला लागवडी नंतरचा दुसरा नत्रयुत्त खताचा डोज जर द्यायचा बाकी असेल तर जमिनी  मध्ये ओलावा बघून कोरडवाहू कपाशी करिता एकरी ३० ते  ३५ किलो व बागायती करिता ५० ते ५५ किलो युरिया त्वरित द्यावा तसेच कपाशी वरील लाल्याची विकृती टाळण्याकरिता मँग्नेशियम सल्फेट  (८ कि/एकर) जमिनीतून द्यावे.

·      कपाशी पेरणी नंतर अंदाजे ३५-४० दिवसांनी प्रत्येक दोन किंवा तीन ओळी नंतर डवरणीच्या वेळी  डवर्याच्या दात्याला दोरी बांधून सरी काढावी. जेणेकरून पावसाचे पडणारे पाणी जमिनी मध्ये मुरेल व ओलावा टिकून राहण्यास मदत होईल.

·      कपाशीचे पिक फुलोरा अवस्थे मध्ये असताना २ टक्के युरिया (२ किलो युरिया + १०० लीटर पाणी) सोबत पाते गळ, फुल गळ होण्याची शक्कता असेल किंवा होऊ नये या साठी नँपथेलीन अँसिटीक अँसिड (NAA) ४ मिली/१० लि. पाणी  याची फवारणी करावी.

·      कपाशी मध्ये सतत पडणारा पाऊस, ढगाळ वातावरण, पाण्याचा निचरा योग्यप्रकारे न होणारी जमीन अशा कारणांमुळे जमिनीत पाणी फार काळ साचून राहते. अशा ठिकाणी काही प्रमाणात झाडे पिवळी व मलूल पडून आकस्मिक मर (पॅरा विल्ट) रोगाची लक्षणे आढळतात. झाडांच्या हिरव्या पानांवर मर रोगाची लक्षणे दिसतात. ती पाने पिवळसर व तांबूस किंवा लाल होऊन सुकतात. पानांच्या वाढलेल्या श्वसनामुळे पाने मलूल पडतात अशा ठिकाणी शेतातून पाण्याचा व्यवस्थित निचरा होणे अतिशय महत्त्वाचे आहे प्रादुर्भावाची लक्षणे दिसलेल्या झाडाच्या मुळाशी, कॉपर ऑक्सिक्लोराईड (५० डब्लूपी) २.५ ग्रॅम किंवा कार्बेन्डाझिम (५० डब्लूपी) २ ग्रॅम अधिक युरिया १० ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या प्रमाणात आळवणी करावी.

·      तुरी मध्ये जास्त फुटवे व फांद्या वाढण्यासाठी, खोड मजबूत होण्या साठी, शेंगाचा लांग वाढवण्यासाठी पेरणी नंतर साधारण ४५ दिवसांनी शेंडा खुडणी करावी.

·      कापूस पिकाची वाढ कमी असल्यास पेरणी नंतर  ३०-३५ दिवसानि नॉनो युरिया ( ४० मी.लि. / १० लि पाणी) व सोयाबीन मध्ये नॉनो डी. ए. पी ( ४० मी.लि. / १० लि पाणी) ची फवारणी करावी.

·      हंगामी पिकामध्ये (सोयाबीन, कापूस, तूर, मुंग, उडिद) समोर पावसाचा खंड पडल्यास पिक तग धरून ठेवण्या  करिता १३: ००: ४५ (८० ग्राम + १० लीटर पाणी) १० ते १५ दिवसाच्या अंतराने एक ते दोन वेळा फवारणी करावी.

२ . उद्यानविद्या:

फळबाग

·         अधिक पावसाची स्थिती असल्यास, पावसाचे पाणी बागेतून बाहेर काढण्यासाठी उताराच्या आडव्या दिशेने व प्रत्येकी दोन ओळी नंतर ३० सें.मी. खोल, ३० सें.मी. खालील रुंदी व ४५ सें.मी. वरील रुंदी असलेले चर खोदावेत.

·         लिंबूवर्गीय पिकात एक आठवड्यापेक्षा अधिक काळ पावसामध्ये उघडीप मिळाल्यास आंबिया बहराच्या फळांची वाढ चांगल्या प्रकारे होण्यासाठी १.५ किलो पोटॅशिअम नायट्रेट अधिक २, ४-डी १.५ ग्रॅम प्रति १०० लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी. तसेच आंबिया बहरचे फळगळ कमी करण्याकरिता, १.५ ग्रॅम २, ४-डी किंवा जिबरेलीक आम्ल अधिक १०० ग्रॅम कार्बेन्डाझिम (५० डब्ल्यूपी) अधिक १ किलो युरिया प्रति १०० लिटर पाणी याप्रमाणे फवारणी करावी.

·         जून महिन्या मध्ये नवीन लागवड केलेल्या फळपिकांना काठीचा आधार द्या.

हळद पीक

·         हळदीची लागवड होऊन १२ आठवडे झाले असल्यास नत्राचा दुसरा हप्ता द्या व भरणी करा.

·         हळद पिकावर पिवळे पना आढळल्यास योग्य कारण ओळखून उपाय योजना कराव्यात. सूक्ष्म अन्नद्रव्याची कमतरता असल्यास फवारणी द्वारे किव्वा जमिनीतून त्याचा पुरवठा करावा. 

३. पिक संरक्षण :

·         कपाशी पिकाला सध्या पात्या, फुले येण्याची अवस्था आहे. अशा अवस्थेमध्ये पात्या, फुलांचे नियमित निरीक्षण करावे. अर्धवट उमललेली फुले (डोमकळी) दिसताच अळीसह तोडून नष्ट करावीत.

·         गुलाबी बोंड अळीच्या सर्वेक्षणासाठी प्रति एकरी दोन कामगंध सापळे लावावेत.

·         सापळ्यामध्ये पतंग अडकल्यास ५% निंबोळी अर्काची अझाडीऱ्याक्टीन १५०० पीपीम २५ मिली प्रति १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

·         फुलांमध्ये ५% पर्यंत प्रादुर्भाव आढळून आल्यास क्विनोलफॉस २५% प्रवाही २५ मिली किंवा क्लोरोपायरीफॉस २०% प्रवाही २५ मिली प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणे फवारणी करावी.

·         सध्या परिस्थितीमध्ये कापूस पिकावर रसशोषक किडींचा (मावा, तुडतुडे, पांढरी माशी आणि फुल किडे) प्रादुर्भाव दिसून येत आहे. रसशोषक किडींच्या नियंत्रणासाठी ५% निंबोळी अर्क ५० मिली किंवा फ्लोनीकॅमिड ५० % ३ ग्रॅम प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणे फवारणी करावी.

·         कापूस पिकावर मर रोगाचा प्रादुर्भाव आढळल्यास झाड खोडांच्या बुडाजवळ दोन बोटात धरून पायाने दाबावे नंतर कॉपर ऑक्झीक्लोराइड २५ ग्रॅम अधिक १५० ग्रॅम युरिया अधिक १५० ग्रॅम पोट्याश १० लिटर पाण्यात मिसळून आवळणी करावी.

·         सोयाबीन वरील प्रौढ खोडमाशीला पिकावर अंडी घालण्यास प्रतिबंध करण्यासाठी ५% निंबोळी अर्काची ५० मिली प्रति १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

·         सोयाबीन पिकावर खोडमाशीचा आणि पाने खाणारी अळीचा प्रादुर्भाव दिसून आल्यास ईथीऑन ५० % प्रवाही ३० मिली किंवा इंडोक्झाकार्ब १५. ८ % ६ मिली किंवा थायोमीथोकझाम १२.६%   + ल्यांबडा सायहॅलोथ्रीन ९.५ % झेडसी या संयुक्त कीटकनाशकाची २.५ मिली वरीलपैकी कोणत्याही एका कीटकनाशकाची प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

·         सोयाबीन पिकावर पिवळा मोझाइक  व्हायरसचा प्रादुर्भाव दिसून आल्यास प्राथमिक अवस्थेमध्ये व्हायरस बाधित झाड उपटून फेकून द्यावे तसेच शेतामध्ये एकरी ४० पिवळे चिकट सापळे झाडाच्या समकक्ष उंचीवर लावावेत तसेच तज्ञांच्या सल्ल्यानुसार बीटासायफ्ल्यूथ्रीन + इमिडाक्लोप्रिड ७ मिली किंवा थायोमिथोक्झाम १२.६%  + लांबडा सायहॅलोथ्रीन ९. ५ % प्रवाही २.५ मिली प्रति १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

·         सतत होणाऱ्या पावसामुळे तूर पिकामध्ये मर रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येत आहे अशा वेळी शेतात चर खोदून पाण्याचा निचरा करावा आणि वाफसा स्थिती निर्माण झाल्यावर ट्रायकोडर्मा या जैविक बुरशीनाशकाची ५० ग्रॅम प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून झाडाच्या बुंध्याशी आवळणी करावी.

·         मुंग आणि उडीद पिकामध्ये रसशोषक किडीचा प्रादुर्भाव आढळून आल्यास चाळीस पिवळे चिकट सापळे प्रति एकरी लावावेत.

·         मूंग आणि उडीद पिकामध्ये पाने खाणारी अळीसाठी क्विनोलफॉस २५%१६मिली प्रति १०  लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

·         हळद पिकामध्ये बुरशीजन्य कंदकुज प्रतिबंधासाठी ट्रायकोडर्मा जैविक बुरशीनाशक २ ते ३ किलो एकरी द्यावे कंदकुजीस सुरुवात झाल्यानंतर कॉपर ऑक्झीक्लोराईड ४०  ते ५० ग्राम प्रति १० लिटर पाण्यामध्ये मिसळून आवळणी करावी पाण्याचा योग्य निचरा ठेवावा रोगाची तीव्रता जास्त असल्यास मेटॉलॉसीझल ८ % अधिक मॅन्कोझेब ६४ %  हे संयुक्त बुरशीनाशक ४० ग्रॅम प्रति १० लिटर पाण्यामध्ये मिसळून आवळनी करावी.

·         वातावरण ढगाळ, दमट असल्याने केळीवर करपा, पोंगा कुज (इर्विनिया रॉट) रोगाचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता आहे. करपा रोगाचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी बागेत कुठेही पाणी साचू देऊ नये. प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून १ ग्रॅम कार्बेन्डाझिम किंवा २.५ ग्रॅम मॅंकोझेब अधिक १ मि.लि. स्टिकर प्रति लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. पोंगा कुज (इर्विनिया रॉट) या जिवाणूजन्य रोगामध्ये केळीचा पोंगा कुजतो, तसेच जमिनीलगत बुंधा कुजतो. या रोगाची लक्षणे दिसताच १०० लिटर पाण्यात ३०० ग्रॅम कॉपर ऑक्सीक्लोराईड, १५ ग्रॅम स्ट्रेप्टोसायक्लीन, ३०० मि.लि. क्लोरपायरीफॉस मिसळून या द्रावणाची २०० मि.लि. प्रति झाड आळवणी (ड्रेचिंग) करावी.

·         रासायनिक कीडनाशके वापरण्यापूर्वी लेबल क्लेम शिफारशीची शहानिशा करून लेबल क्लेम शिफारशीच्या  मात्रा नुसार सुरक्षित कीडनाशक तंत्राचा अंगीकार करून कृषी विज्ञान केंद्राच्या तज्ञांचा सल्ला घेऊन किडींची आर्थिक नुकसानीची पातळी ओलांडल्यावर गरजेनुसार फवारणी करावी अनेक रसायनाचे एकत्र मिश्रण करून फवारणी करू नये.

४ .  पशुसल्ला:

·         अचानक झालेला हवामानातील बदल, अचानक सुरू झालेला अवकाळी पाऊस आणि त्यामुळे पडलेली थंडी यांपासून जनावरांचे संरक्षण व्हावे याकरिता गोठ्यात ऊब / उष्णता निर्माण करावी.

·         जनावरांना उघड्यावर  अथवा उघड्या गोठ्यात न बांधता बंदिस्त गोठ्यातच बांधावे.

·         ज्या पशुपालक बांधवांना शक्य असेल त्यांनी आपल्या गोठ्यात ऊब निर्माण करावी तसेच थंड हवेचे झोत आपल्या गोठ्यात येणार नाहीत व थंडीपासून जनावरांचा संरक्षण व्हावे यासाठी योग्य ती काळजी घ्यावी.

·         शक्य असल्यास गोठ्यात अधिक तीव्र तापमानाचा विद्युत दिवा रात्रभर लावल्यास देखील काही प्रमाणात ऊर्जा निर्माण होऊ शकते.

·         जनावरांना बसण्यासाठी भाताचे किवा गव्हाचे काड, भुसा, सुती बाडदान किवा अन्य उपलब्ध साधनाचा वापर करून गादी बनवावी.

·         दुध (धार) काढण्यापूर्वी कोमट पाण्याने कास धुवावी. शक्य तितका कोमट पाण्याचा वापर करावा.

·         संध्याकाळी तसेच रात्रीच्या व पहाटेच्या वेळी थंड पाण्याने गोठा व जनावरे धुणे टाळावे.

·         चारा व पशुखाद्याचे प्रमाण वाढवावे.

·         आजारी जनावारांची पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांकडून तपासणी करून घ्यावी व त्यांच्या सल्ल्याने उपचार करावेत.

·         पावसात भिजलेल्या चाऱ्याला बुरशी लागली नाही किवा अन्य काही कारणाने खराब झाला नाही याची खात्री करून घ्यावी आणि नंतरच खाऊ घालावा. पावसात जनावरे चरायला सोडू नयेत.

·         कोरड्या जागेत जनावरांच्या निवाऱ्याची व चाऱ्याची सोय करावी.

·         कळपात व गोठ्यात जमिनीवर चुन्याची फक्की टाकावी जेणेकरून रोगराई पसरणार नाही.

·         वातावरण निवळल्यावर पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांकडून जंतनाशक व इतर लसीकरण करून घ्यावे.

·         अधिक माहितीसाठी आपल्या जवळच्या पशुवैद्यकीय केंद्र, पशुवैद्यकीय अधिकारी, पंचायत समिती व जिल्हा परिषद यांच्या पशुवैद्यकीय विभाग, महाराष्ट्र शासन पशुवैद्यकीय विभाग तसेच आपल्या परिसरातील कृषी विज्ञान केंद्र, किवा जवळचे कृषी किवा पशु  विद्यापीठ अथवा कृषी किवा पशु महाविद्यालयाशी संपर्क करावा .

·         हिरव्या चाऱ्यामध्ये पाण्याचे प्रमाण ८० ते ८५ टक्के असते. हिरव्या चाऱ्यातून जनावरांना शुष्क पदार्थ कमी प्रमाणात मिळतात. जनावरांचे पोट भरल्यानंतरच ती रवंथ करु लागतात.  पावसाळ्यात हिरव्या चाऱ्याचा अधिक प्रमाणात समावेश केल्याने जनावरांचे शेण पातळ पडते. दुधातील घन पदार्थाचे प्रमाण कमी होते. म्हणून हिरव्या चाऱ्याबरोबर आवश्यकतेनुसार कोरडा चाराही समप्रमाणात द्यावा.

·         पावसाळ्यात वातावरणातील गारवा, थंड हवामानात जनावरांना अधिक उर्जा लागते. अशावेळी जनावरांना अतिरिक्त कोरडा चारा दिल्यास या चाऱ्याचे जनावरांच्या पोटामध्ये ज्वलन होते. या ज्वलनामुळे गाई-म्हशींना त्यांचे शरीर उष्ण ठेवण्यासाठी आवश्यक उर्जा मिळते, त्यामुळे जनावरे वातावरणाशी सहजरीत्या जुळवून घेतात. यासाठी पावसाळ्यामध्ये जनावरांच्या आहारात कोरड्या चाऱ्याचा समावेश केला पाहिजे. अतिरिक्त उर्जा असणार्‍या मका भरडा, गहू, बाजरीचा भरडा यांसारखा उर्जायुक्त पशुआहार जनावरांच्या आहारामध्ये अर्धा ते एक किलो वाढवावा.

·         बायपास फट १०० ग्रॅम द्यावे, त्यामुळे दूध उत्पादन टिकून राहते

·         शारीरिक स्थितीनुसार आवश्‍यक ओला चारा, वाळलेला चारा व खुराक दिल्यास शेळ्यांचे आरोग्य पावसाळ्यात उत्तम राहते.

·         पावसाळ्यात चारा कुट्टी करून खायला द्यावा, जेणेकरून जमिनीवर चारा पडून तो खराब होणार नाही.

·         शेळ्यांना व पिलांना खनिज मिश्रण किंवा चाटण वीट पावसाळ्यामध्ये चालू ठेवावे. कारण शेळ्या किंवा पिले खनिजांच्या अभावामुळे माती चाटतात व त्यांना हगवण आजार होतात.

·         ओला चारा थोडा वाळवून म्हणजे काढल्यानंतर २ ते ५ तासांनंतर द्यावा. जेणेकरून पचनास त्रास होणार नाही. ओला चारा किंवा पशुखाद्य (भरडा) यांची साठवणूक करताना काळजी घ्यावी. कारण पावसाळ्यात यात बुरशी लागण्याची शक्यता जास्त असते.

·          शेळ्यांना आजूबाजूच्या परिसरात चरण्यासाठी गवतावर दव असताना सकाळी-सकाळी सोडू नये. कारण या वेळात जंतांचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता जास्त असते.

·         पूर परिस्थितीमुळे दूषित पाण्यात अथवा पाऊसात भिजलेले पशुखाद्य आणि वैरण जनावरांना खायला देऊ नये. पोटॅशियम परमॅग्नेटच्या द्रावणानी गोठे धुवून स्वच्छ करावे.

·         वातावरणात अचानक झालेल्या बदलामुळे जनावरांना ताण येतो. अशा वेळेस  घटसर्प, फऱ्या आणि लाळ्या खुरखत या साथीच्या रोगांचा प्रादुर्भाव होतो. त्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून लसीकरण करणे आवश्यक आहे.

५ . गृहविज्ञान:

·         अती पावसामुळे परसबागे मध्ये साचलेले पाणी चर खोदून काढून टाकावे.

·         परसबाग नेहमी तण मुक्त ठेवावी.

·         रसशोषक किडीचा प्रादुर्भाव दिसून आल्यास जैविक कीटक नाशकाची फवारणी करावी. आंतरमशागत करून त्याच बरोबर गांडूळ खत, कंपोष्ट खत द्यावे.

·         घरातील काडीकचरा आणि टाकाऊ भाजीपाल्याचे अवशेषांपासून सेंद्रिय खत तयार करून परस बागेची गरज भागवता येईल.

·         घरातील सांडपाण्याचे योग्य प्रकारे व्यवस्थापन करावे.

·         पावसाळ्या मध्ये मोड आलेल्या कडधान्याचा आहारात उपयोग करावा.

६ . विस्तारशात्र:

·          शेतकरी बांधवांनी १८०० १२३ २१७५ किंवा १४४२६ या टोल फ्री नंबर वर कॉल करून  शेती विषयक माहिती मिळवावी आणि किसान सार्थी या पोर्टल वर आपली नोंदणी करावी.

·         रजिस्ट्रेशन पूर्ण केलेले  शेतकरी वरील नंबर वर कॅल करून आपले प्रश्न विचारू शकतात.